Passie en Pasen

Op Aswoensdag 2004 ging de film The Passion of the Christ van Mel Gibson in première. De film baarde ook in Nederland enig opzien. Mel Gibsons verfilming toont in gruwelijke details Jezus’ laatste twaalf uur en werd meer dan eens omschreven als “een orgie van geweld en bloed”.
Naar aanleiding van de film merkte een imam op: hoe is het toch mogelijk dat een godsdienst zoiets bloederigs als uitgangspunt kan nemen. Hij was overigens niet de enige die dat vond. Wie goed tot zich door laat dringen wat in alle vier de evangeliën over Jezus’ laatste twaalf uur wordt verteld kan niet ontkennen dat ook daar het vernederen en martelen van Jezus niet van de lucht is. In die zin hebben Mel Gibson en de hierboven aangehaalde imam beslist een punt: hoe verschillend de evangeliën de accenten ook leggen, alle vier geven aan Jezus’ lijden en gewelddadige dood een belangrijke plaats.
Ze eindigen echter niet met Jezus’ dood aan het kruis. In alle vier de evangeliën gaat er het nodige aan vooraf en volgen daarna nog de opstandingsverhalen. Deze opstandingsverhalen maken dat wat ervoor verteld wordt over Jezus’ martelgang en dood niet ongedaan, maar werpen er wel een ander licht op. Hoe zit dat?

Slachtoffer
Vaak stellen christenen het zo voor als zou Jezus van Nazareth zijn lijden hebben opgezocht om een goddelijke belofte te vervullen: gekomen om voor ons ‘het kruis’ te dragen. Tot die christenen hoor ik niet. Wanneer ik de evangeliën lees en probeer tot me door te laten dringen wat de schrijvers vertellen kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat het lijden Jezus overkwam. Hij liep het op en werd “het slachtoffer van mensen die hem kwijt wilden” (Kuitert). Zoals dat zoveel mensen voor hem en na hem is overkomen. Ongewild.
In de verhalen over Jezus’ opstanding verbeelden de evangelieschrijvers vervolgens hun geloof in Gods ja tegen de weg van afzien van geweld die Jezus in zijn leven is gegaan. En impliciet daarmee ook hun geloof in Gods neen tegen het gebruik van geweld en martelpraktijken waarvan Jezus het slachtoffer werd.
De Franse antropoloog René Girard stelt dat Jezus van Nazareth gedood werd omdat hij weigerde te doden. Want geweld uitdrijven met behulp van geweld zag Jezus als het voortzetten van geweld. Dus zag hij af van het gebruik van (tegen)geweld om de vicieuze cirkel van rivaliteit en geweld te doorbreken. Tot zover - heel in het kort - René Girard.

Pasen
Nu Pasen, het feest van de opstanding. De verliezer aan het kruis blijkt geen verliezer in de gebruikelijke zin van het woord. Met het beeld van de opstanding van Jezus Christus hebben de vroegste christenen Gods ja tegen het leven van deze mens tot uitdrukking gebracht.
Met dit beeld interpreteerden de vroege christenen als het ware Jezus’ leven en dood.
Zij interpreteerden daarmee Jezus’ gewelddadige dood niet als een nederlaag van het recht en het leven maar als een overwinning op onrecht en geweld. Wat dat betreft zegt het beeld van de opstanding paradoxaal genoeg minder over wat er met Jezus na zijn dood gebeurde en veel meer over zijn leven voor zijn dood, waar de strijd zonder geweld voor gerechtigheid tussen mensen de kern van vormde.
Het is belangrijk dit vast te stellen om te weten over wie het nu eigenlijk met Pasen gaat en wiens opstanding christenen met Pasen vieren.
Jezus’ opstanding wordt hiermee ook de opstanding van een even onverwachte als ongemakkelijke Messias. Want door Jezus van Nazareth Messias, Christus, gezalfde, te noemen oefenen die eerste christenen in feite kritiek op alle verwachtingen die zinderen van een overwinningsroes, de nederlaag van vijanden of het eigen gelijk.
Zo zagen de eerste christenen in deze Christus, deze opgestane, iemand die de vicieuze cirkel doorbrak van het beantwoorden van geweld met geweld, van onrecht met onrecht. Daarmee werd de opstanding van Jezus voor hen een door God gegeven mogelijkheid van een nieuw begin zonder geweld. Deze ervaring hebben zij uitgedrukt en vormgegeven in het beeld van de opstanding.
In dat opzicht zou je je bij wijze van spreken kunnen afvragen of de liturgie van de christelijke kerken op Paasmorgen niet vooruitsnelt op het geloof van wie er aan deelnemen.

Wie het vergrootglas legt op Goede Vrijdag, dus op het martelen en kruisigen van Jezus van Nazareth, moet wel tot de conclusie komen dat het christendom een bloederige godsdienst is. Wie wat voorafging aan Goede vrijdag en wat erop volgde er ook bij betrekt komt tot een tegenovergestelde conclusie, namelijk dat het christendom een godsdienst is die gebouwd is op het neen van Godswege tegen zinloos bloedvergieten en daarmee een godsdienst waar menselijkheid, humaniteit, het hart van vormt.

 © JOHAN BLAAUW

Bovenstaande bijdrage verscheen in adRem, remonstrants maandblad, van maart 2005

Zie ook de overweging: Passies

naar begin