Schepping of natuur?

Christenen lijken er maar niet genoeg van te krijgen om het woord schepping te gebruiken als ze het over natuur en milieu hebben. Het is een woord uit de geloofstraditie en schept keer op keer verwarring. Schepping en milieu zijn geen synoniemen. Soms voelen christenen dat ook aan. Zo hoor je ze als het over de wereldwijde milieucrisis gaat nooit spreken over de wereldwijde scheppingscrisis. Dan voldoet het woord kennelijk opeens niet.

Wat is het verschil? Ik doe een poging. Behoud van de schepping is Gods verhaal levend houden; behoud van het milieu is de natuur levend houden. Voor een christen zal het tweede een aspect van het eerste zijn. Voor een zinnige discussie lijkt het mij alleen al terwille van de onderlinge verstaanbaarheid nuttig de termen niet door elkaar te gebruiken.
Nu weten we maar al te goed dat bezinning op milieuproblemen niet aan christenen voorbehouden is. Ook anderen bekommeren zich om natuur en milieu en vaak eerder en soms beter dan christenen. Door voortdurend over behoud of heelheid van de schepping te spreken introduceren christenen niet alleen een onheldere term, maar impliciet - hoe onbedoeld misschien ook bij velen - eveneens een soort ‘hogere’ motivering, waarom zij zich hiervoor inzetten, met alle irritaties die daar weer het gevolg van kunnen zijn.

Verantwoordelijkheid
Vrijzinnigen zal het scheppingsmotief over het algemeen minder aanspreken. De aanhangers van het scheppingsgeloof gaan ervan uit dat de werkelijkheid en ons bestaan hun grond niet hebben in de loop van natuurlijke, evolutionaire processen, maar in de wil van God, de schepper. Dit denk- en geloofsmodel ligt veel vrijzinnigen niet. Misschien kan daarom een eigen vrijzinnige bijdrage binnen de kerkelijke discussies hierover wel zijn om de motivering en de grondslag veel meer te zoeken in de verantwoordelijkheid van de mens. De verantwoordelijkheidsgedachte laat alle ruimte om te pleiten voor een zo verantwoord mogelijke omgang van de mens met natuur en milieu, zonder deze discussie - die toch al moeilijk genoeg is - met een typisch christelijke term als schepping te beladen.
Ik zie nog een voordeel. Terecht zijn vrijzinnigen er huiverig voor de bijbel te laten buikspreken ten aanzien van problemen waar wij nu mee worstelen, maar die voor de bijbelschrijvers niet bestonden. Het is nu eenmaal onmogelijk rechte lijnen te trekken vanuit de bijbel naar actuele problemen van onze samenleving van nu. Natuurlijk zijn er wel degelijk motieven die toen een rol speelden en die ook nu belangrijk zijn. In die zin zijn er soms, zo zou je je kunnen uitdrukken, stippellijnen van vroeger naar nu. Maar benoem die dan ook als zodanig!
Vrijzinnigen die zich mede vanuit geloofsmotieven bezighouden met de vragen van natuur en milieu, zullen deze motieven bij voorkeur impliciet een rol laten spelen en niet expliciet. Voor hen persoonlijk speelt het een - soms zelfs heel belangrijke - rol, maar daarom zullen ze er tegenover anderen niet gauw mee te koop willen lopen.
Bovendien spoort een benadering van deze en vergelijkbare maatschappelijke vragen vanuit de verantwoordelijkheid van de mens uitstekend met wat ik zie als de kern van het christendom.

Heiligheid menselijk leven
Voor christenen is Jezus van Nazareth de centrale geloofsgestalte. Hun godsdienst is naar hem genoemd. In hem zien christenen van oudsher iets wezenlijks oplichten van God en zijn bedoelingen met ons leven. Daarom ook werd hij voor christenen het centrum van hun geloof. Ook al vergeten we dat nog wel eens: hiermee onderscheidt het christelijke geloof zich van de andere grote wereldgodsdiensten, inclusief jodendom en islam. In het christelijke geloof openbaart God zich in een mens en niet in een boek. Daarmee zet het christendom als het ware een hele dikke streep onder een van de lijnen die we ook in het jodendom vinden. Dat is de lijn van de heiligheid van het menselijke leven. Iedereen is van unieke waarde voor God om wie zij of hij is.
Daarmee krijgt de gedachte van de verantwoordelijkheid van de mens, voor zichzelf, voor anderen, maar ook voor zijn leefomgeving (natuur en milieu!) een extra accent.
Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat een dergelijke benadering vrijzinnigen meer zal aanspreken dan één die uitgaat van het scheppingsmotief of van een soort scheppingstheologie. Zo’n scheppingstheologie schept mijns inziens meer nieuwe problemen dan ze oplost. Zeker wanneer christenen in het publieke debat in onze samenleving als volwaardige gesprekspartners willen meedoen en gehoord worden.

 © JOHAN BLAAUW

naar begin