www.
johanblaauw.nl
Bijbelverhalen als dromen
Iemand vertelt.“Ik droomde. Ik liep op een spoorbaan, tussen
de rails, in de verte naderde van achteren een trein. Toen werd ik wakker.
De volgende nacht kwam die droom terug. Nu rende ik want de trein kwam
dichterbij en toen ik omkeek werd hij steeds groter. Badend in het zweet
werd ik wakker.”
Toen ik degene die me dit vertelde vroeg of ze
een vermoeden had wat dit zou kunnen betekenen, zei ze na enig nadenken
dat ze steeds meer last kreeg van iets wat ze in het verleden had gedaan,
maar voor iedereen verzwegen. Soms kon ze er niet van slapen.
Regels
Zo kan dat gaan met dromen. De meeste vergeten
we. Sommige kunnen ons blijven bezighouden, soms zonder dat we ze begrijpen,
soms - zoals in het voorbeeld - omdat ze iets verbeelden waar we innerlijk
druk mee in de weer zijn.
Sinds mensenheugenis dromen mensen en houden
deze dromen mensen bezig. In de loop van de tijd kwamen er mensen die zich
meer systematisch met dromen gingen bezighouden en regels hebben bedacht
die kunnen helpen bij het zoeken naar mogelijke betekenissen ervan.
Eugen Drewermann
In zijn boek "Dieptepsychologie en exegese" doet
ook de Duitse theoloog Eugen Drewermann een dergelijke poging. Nogal eens
- zo schrijft hij - cirkelen ze om één en dezelfde grondproblematiek:
hoe een mens zichzelf vindt of door welke machten hij erin wordt belemmerd,
zichzelf te vinden. In dromen worden onze gedachten en gevoelens omgezet
in beelden. Zo geven zij een beeld van onze gevoelens, onze innerlijke
wereld. In zijn boek probeert Drewermann tot een aantal regels te komen
om dromen beter te begrijpen. Regels die ook gelden voor archetypische
verhalen als mythen, sagen en legenden.
Een van de regels die hij noemt is die van de
symbolische interpretatie. Hij bedoelt ermee dat uiterlijke gebeurtenissen
in een droom kunnen worden geïnterpreteerd als symbolische voorstelling
van innerlijke krachten. Dus dat, wat in een droom bijvoorbeeld wordt weergegeven
door middel van verschillende personen, verschillende aspecten kunnen zijn
van onze eigen persoonlijkheid.
Bijbelse verhalen
Is het nu mogelijk dit soort regels voor het
uitleggen van dromen ook toe te passen op bijbelse verhalen? Ik denk dat
dit kan en dat sommige verhalen hierdoor in een ander licht kunnen komen
te staan. Voor alle duidelijkheid: het kan, maar hoeft natuurlijk niet.
Een verhaal waarmee ik dit wil proberen is de gelijkenis van de verloren
zoon (Lukas 15 : 11 - 32). Kunnen we deze gelijkenis ook opvatten als een
droom die we vannacht droomden? Uitgaande van de hierboven kort weergegeven
regel van de symbolische interpretatie, betekent dit, dat, wat de gelijkenis
verhaalt in drie verschillende, keurig van elkaar gescheiden personen -
de jongste zoon, de oudste zoon en de vader - dit in werkelijkheid een
weergave is van wat zich in ieder van onszelf afspeelt. Drie kanten van
onze eigen persoonlijkheid.
Gelijkenis van de verloren zoon
De volgende vraag is: wie symboliseert wat? Ik
denk dat dit verschillend geduid kan worden. Ik doe een poging.
Verpersoonlijkt de jongste zoon misschien het
impulsieve in ons, het eigenzinnige en nogal emotionele? Hij denkt dat
hij weet wat hij wil. Zo handelt hij ook. Eerst door weg te gaan. Vervolgens,
wanneer dit niet die vervulling brengt die hij ervan had verwacht, door
terug te keren in de hoop een nieuw begin te kunnen maken. Meer hart dan
hoofd. Niet laf, wel eerlijk, in elk geval een ervaring rijker. De gelijkenis
laat open of het een ervaring zal worden waaruit hij zal kunnen leven of
een emotie waarin hij zal blijven steken.
Oudste zoon
Dan de oudste zoon. Hij lijkt het tegendeel van
zijn broer. Zijn alter ego. Verpersoonlijkt hij niet het plichtmatige in
ons? Het netjes gestructureerd hebben van ons leven? Eén plus één
is twee. Zo zit de wereld in elkaar. Althans zo wil ik dat de wereld in
elkaar zit en dat moet dan ook maar gelden voor de andere mensen. Het afgeronde,
maar ook nogal beperkte wereldbeeld. Niet zonder zelfingenomenheid. Weinig
gevoel om zich in te leven in wat anderen kan bewegen. Nogal verstandelijk.
Afstandelijk. Meer hoofd dan hart. De gelijkenis laat open of hij volhardt.
De beide zoons. Wel herkenbaar, dunkt me, want
we worstelen wat met ze af.
Vader
Tenslotte de vader. Kan het zijn dat hij zoiets
verpersoonlijkt als onze eigen positie tussen beide uitersten? Meestal
immers
speelt ons leven zich af ergens tussen deze twee polen. Is hij symbool
van de liefde, die beide tegenkrachten (het emotionele en het verstandelijke,
het lichamelijke en het geestelijke) in evenwicht probeert te houden? Niet
door de één te onderdrukken ten koste van de ander, maar
door ze beide hun deel te geven en volop mee te laten doen?
Rembrandt,
De
terugkeer van de verloren zoon
Je zou de vader kunnen typeren met het woord:
respect. Is respect niet ons vermogen van een ander te kunnen houden zoals
hij of zij is? Weet hebben van iemands unieke individualiteit? Misschien
- zo vraag ik me steeds meer af - symboliseert de vader wel het juiste
voelen. Om goed te voelen kun je niet zonder emoties, maar ook niet zonder
verstand.
Verstand zonder emoties leidt tot kilheid of
afstandelijkheid.
Emoties zonder verstand tot grilligheid of irrationaliteit.
Beide vragen om een zeker evenwicht. Om integratie.
De gelijkenis lijkt dit te weten: het feest is pas compleet als beide zoons
meedoen. Zo lang één van de twee ontbreekt kan het feest
niet compleet zijn.
Op onszelf toegepast: wanneer ze beide meedoen,
d.w.z. wanneer ze beide tot hun recht komen in ons leven, pas dan is het
feest in onszelf en kunnen we ook een feest voor anderen zijn.
Vragen
Natuurlijk kan deze regel die stamt uit de wereld
van het uitleggen van dromen niet op elk bijbelverhaal worden toegepast.
Bovendien zijn er ook andere regels die weer tot een heel andere interpretatie
van hetzelfde verhaal kunnen leiden. Wat ik maar wil zeggen is: je kunt
het ene doen zonder het andere te laten. Zolang deze regels helpen om een
verhaal vragen aan onszelf te laten stellen lijkt me er niets mis mee.