www.
johanblaauw.nl
Gezegend vanaf het begin
Wij moderne mensen staan voor de taak "een nieuwe beschaving tot stand te brengen, die onze waardigheid als mensen van koninklijke bloede waard is, en onze verantwoordelijkheid als goddelijke mede-scheppers. Indien wij geen mondiale beschaving stichten waar vrede en gerechtigheid regeren en waar een geest van vreugde en viering kan opbloeien, kunnen wij niemand iets verwijten behalve onszelf. Wij kiezen immers zelf de godsdienstige en maatschappelijke structuren waaraan wij de voorkeur geven, en de goden en afgoden die wij vereren".Waarom is die nieuwe beschaving er nog niet? Dat
komt omdat de godsdienst in het Westen gebouwd is op een model van spiritualiteit
dat volledig opgaat in zondeval en verlossing. Alleen een spiritualiteit
die uitgaat van de schepping kan een nieuw en noodzakelijk model bieden
voor de wijsheid die we vandaag de dag nodig hebben om als mensen te kunnen
overleven.
In zijn boek Gezegend
vanaf het begin schetst Matthew Fox (zie
foto) - Rooms-Katholiek en verbonden aan het Instituut voor Scheppingsgeoriënteerde
Spiritualiteit in Oakland (California) - ons de contouren van zo'n scheppingsspiritualiteit.
De vier wegen of paden van de mystiek
De wortels hiervan vindt hij bij middeleeuwse
christelijke mystici als Hildegard van Bingen en Meester Eckhart. Vandaar
dat de indeling van zijn boek de vier wegen of paden van de mystiek volgt:
de via positiva, de via negativa, de via creativa en de via transformativa.
Een benadering die als doel heeft "ons anthropocentrisme los te laten en
daarmee onze preoccupatie met de menselijke zonde" om ons te richten op
Gods genade.
In het eerste pad, de via positiva, wijst Fox
erop dat het de godsdienst in de afgelopen zes eeuwen ontbrak aan een weg
die gekenmerkt werd door bevestiging, dankzegging en extase. Te weinig
besefte het christendom dat zegen het woord is achter alle woorden, het
verlangen en de begeerte achter de hele schepping. Bij deze weg horen vertrouwen
in de kosmos en het leven. Het grondwoord is hier: dankbaarheid, want "als
we niet vol dankbaarheid zijn hebben we de via positiva nog niet ten volle
doorlopen en ervaren".
Zoals de via positiva ons de kosmische breedte
van het leven laat zien, opent het volgende pad, de via negativa, ons het
zicht op de goddelijke diepte. De thema's op deze weg: ontlediging, ontledigd
worden en verzinken in het niets. Geen weg die uit oefeningen bestaat,
maar een van loslaten en toelaten, van diep ademen, van leegte en stilte.
Vervolgens is het de beurt aan de via creativa.
Immers "in onze creativiteit ligt de volle betekenis van het feit dat wij
mensen zijn naar 'Gods beeld'". Veel te weinig, vindt Fox, wordt er in
onze kerken een beroep gedaan op de kunstenaar in ieder van ons. "Als wij
harmonie terugschenken aan het universum zijn wij waarlijk mede-scheppers
van God en van de kosmos".
Aangezien niet alle creativiteit de schoonheid
dient is het noodzakelijk deze kritisch te bezien en sturing te geven.
Dit gebeurt op het laatste pad, de via transformativa, waar het gaat om
"een herstelde kosmos, een kosmos die weer heel gemaakt is, om de terugkeer
van wijsheid en viering en spel". Op dit pad van de spirituele reis is
geloven: vertrouwen stellen in onze profetische roeping. Want de profeet
in ons roept het beste dat wij bij machte zijn te geven in ons tevoorschijn:
"het beste waar wij behagen in scheppen (het eerste pad), het beste dat
wij kunnen prijsgeven (het tweede pad), het beste dat wij kunnen creëren
(het derde pad) en het beste waartoe wij in staat zijn om de toekomst geboren
te doen worden door transformatie van het verleden (het vierde pad)".
Deze vier paden houden de herontdekking in "van
een spirituele traditie waaruit Jezus zelf leefde en waarin hij zich",
volgens Fox, "ook nu thuis zou voelen".
Het boek sluit af met een literatuurlijst, een
samenvattend schema en een soort Top 200 van personen die de scheppingsspiritualiteit
hebben uitgedragen. Met Jezus op de ongedeelde eerste plaats met vijf sterren,
op de voet gevolgd door Hildegard van Bingen, Franciscus van Assisi en
Meester Eckhart die ex aequo tweede zijn met ieder vier sterren.
Ondanks zijn grote belezenheid, enthousiasme,
creativiteit en eruditie laat Fox me met nogal wat vragen zitten. De belangrijkste
lijken mij deze.
Is, zoals hij beweert, alle discriminatie, uitbuiting
van milieu en derde wereld, seksisme, militarisme en consumentisme echt
alleen de schuld van "de ideologie van zondeval en verlossing"?
Is de door Fox voorgestane scheppingsspiritualiteit
wél bij machte ons hier voorgoed van te verlossen? Of spelen daar
ook nog andere belangrijke factoren een rol bij?
Matthew Fox, Gezegend vanaf het begin, wegen naar een nieuwe spiritualiteit, Zoetermeer 1994