www.
johanblaauw.nl
Nieuwe Psalmen
"De psalmen maken klein. Ook door hun literaire grootheid. Wie dit niet ziet of die honderdvijftig gedichten in de postchristelijke leegte wenst te gooien, zou misschien een literaire vervloeking verdienen. En dat tot in het derde geslacht!"Zo besluit Kees Fens, hoogleraar
literaire kritiek, zijn inleiding op de onlangs verschenen bundel Nieuwe
Psalmen. Deze bundel, met een harpspelende Koning David op de
voorkant, is een initiatief van het literaire tijdschrift Parmentier.
Op uitnodiging van de redactie van dit blad hebben meer en minder bekende
Vlaamse en Nederlandse dichters een vijftigtal nieuwe psalmen gemaakt.
Sommige zijn het best te typeren als hedendaagse versies van een klassiek
genre, andere zijn op zichzelf staande moderne gedichten geworden. De relatie
met de betreffende psalm is door de diverse dichters heel verschillend
gelegd. Zo zijn er die de thematiek van een psalm als uitgangspunt voor
hun verzen hebben genomen, waar anderen zich door een enkel psalmvers of
-woord hebben laten inspireren om hun fantasie de vrije loop te laten.
Dit heeft tot gevolg dat je de ene keer regels en gedachten uit de
oorspronkelijke psalm makkelijk herkent in dat wat de hedendaagse dichter
ervan gemaakt heeft. Zoals bij Leo Herberghs
(1924):
"de heren zijn onze herdersBijbelvast hoef je niet te zijn om hier de overbekende drientwintigste psalm ("De Heer is mijn herder, mij zal niets ontbreken ...") in te vermoeden. Het gedicht heet dan ook Psalm 23.
zij leiden ons over ligweiden
naar wateren van recreatie
en rust van grazige weiden
ze bouwen voor ons snelwegen
zodat we ons kunnen verplaatsen ..."
Terwijl het daarentegen een andere keer buitengewoon lastig is om te doorgronden waarom een bepaald gedicht nu juist met die bepaalde psalm te maken heeft. Een voorbeeld hiervan vind ik het gedicht Het lichaam, anders niets van Chrétien Breukers (1965), waarvan de eerste strofe luidt:
"En van dat lichaam het weke. WatGelukkig zette de dichter er onder de titel bij: Naar Psalm 23. Voor wie dat niet direct begrepen had.
besterft en verteert. Water, weefsels,
rest. Verlaten warmte. Goedaardig.
Van dat lichaam wat alleen vergaat.De warmte van alleen dat lichaam.
Alleen dat lichaam: daar ligt het. Dat
lichaam ben ik toegedaan".
De psalmen zijn behalve een lyrische samenvatting van veel van wat in de bijbel te vinden is ook verwoording van de situatie van de gelovige zelf, zoals Kees Fens in zijn korte inleiding uiteenzet. "Het is niet moeilijk vele van de psalmen te lezen als verwoording van de 'condition humaine', - de directheid van de taal ervan maakt dat mede mogelijk. Dat heeft ze een leven gegeven boven en buiten de joodse en christelijke traditie. De honderdvijftig psalmen samen zijn een van de rijkste poëziebundels van de wereldliteratuur".
Fens vindt de allermooiste en aangrijpendste die psalmen "waarin de 'ik' zich vanuit de diepte naar helderheid tracht toe te bidden, van godsverduistering naar licht. Ze zijn voor de huidige lezers waarschijnlijk ook de modernste, juist door hun soms uitzichtloze 'waarom?'".
Nieuwe beelden
De bundel laat boeiend zien hoe hedendaagse dichters, geïnspireerd
door deze eeuwenoude liederen, nieuwe beelden weten te vinden om wat ooit
de psalmdichters bezighield zoveel eeuwen later opnieuw onder woorden te
brengen. Zoals in de vijf bladzijden lange Psalm
10501 van Irun Scheifes
(1957), waarin hij zinnen en zinsneden uit een vijftiental psalmen heeft
verwerkt. Ik kan hier slechts het slot van het gedicht weergeven:
"... Ik span mij in omEnkele van deze nieuwe psalmen krijgen achterin het boekje een toelichting, die bepaald verhelderend is.
heel te blijven, maar weet dat ik mij
delen moet, dat mijn ik een deken
is, een mantel die bedekt wat
onbedekt had moeten blijven.
Hoog huis, hoe bereik ik
u, hoe kan ik komen in de
diepte van uw oceaan? Ik
maak mij kleiner, ik
verdwijn bijna. Help mij
bij u uit te huilen. In u schuil
ik, uw huis is klein genoeg, uw mond
zo woordloos, zo zielbezeten. Ik
hecht niet langer aan het leven, maar
het hecht zich. Genadeloos".
De psalmen blijven de psalmen. Onherhaalbaar. Niet te imiteren. Nieuwe Psalmen is vooral een bundel moderne poëzie met gedichten van wisselende kwaliteit. Soms in een wonderlijke combinatie van eigentijdse beeldspraak en oude bijbelse lyriek. Een combinatie overigens die ik bij tijd en wijle wel als bevrijdend verfrissend heb ervaren. De onverwachte associaties van de dichters schudden je opeens wakker en blazen oude woorden nieuw leven in.
Deze recensie werd eerder gepubliceerd in Trouw van 9 februari 1996
Nieuwe Psalmen, met een inleiding van Kees Fens, SUN Nijmegen 1995